گیلانیان به دلیل آنکه سرزمین محل سکونت¬شان محل تجارت و رفت¬وآمد فرنگیان و فرنگ¬رفتگان بود، از نخستین ایرانیانی بودند که مقارن با عصر ناصری و مظفّری با مبانی و مفاهیم دنیای مدرن و نقش آموزش و پرورش در پیشرفت کشورها آشنا شدند. بخصوص شهر رشت از نخستین شهرهای ایران بود که در آن مدارس جدید، چاپخانه، سالن تئاتر، کتابخانه، مریض¬خانه، یتیم¬خانه و نهادهای مدنی و سیاسی دائر شد. انقلاب مشروطه و پس از آن نهضت جنگل پای انقلابیون روسی و ارمنی و گرجی را به ایران باز کرد که مبلّغ حقوق بشر و حقوق شهروندی و برابری انسان¬ها و عدالت اجتماعی بودند. اهالی گیلان از طریق مدارس جدید و انتشار روزنامه¬ با این مفاهیم آشنا شدند و پیش از سایر ایالات و ولایات ایران اقتضائات زندگی مدرن را پذیرفتند. برای نخستین بار در رشت پای زنان با چادر و روبنده به سالن تئاتر باز شد و جایگاه ویژه¬ای برای خود داشتند و حتّی در محافل زنانه تئاتر اجرا می¬کردند. آگاهی زنان گیلانی نقش آنان را در تربیت فرزندان و اداره امور خانه و خانواده دوچندان کرد و بر نفوذ و اثرگذاری اجتماعی¬شان افزود.
تأسیس مدارس جدید در رشت، پیش از برخاستن نغمۀ مشروطه¬خواهی و از سال¬های نخست سلطنت مظفّرالدّین آغاز شد. در دوران هفت سالۀ نهضت جنگل تعداد مدارس رشت افزایش یافت و در سایر نقاط گیلان نیز مدرسه دائر شد. البتّه این مدارس نهایتاً امکان آموزش تا پایان دورۀ شش سالۀ مقدّماتی را داشتند. هنوز جنگلی¬ها در گیلان کرّ و فر داشتند که برای نخستین بار دوره شش سالۀ دوم تحصیلی یا دورۀ متوسّطه در این ایالت دائر شد. مدرسۀ متوسّطۀ نمرۀ یک که بعدها مدرسۀ شاهپور نام گرفت و امروزه دبیرستان شهید دکتر بهشتی خوانده می¬شود، در سال 1298خورشیدی در رشت و در محله سبزه-میدان در عمارتی دائر شد که سال¬ها محل چند مدرسه ابتدایی با نام¬های مختلف بود. مدرسۀ متوسّطۀ نمره یک مدّتی هم به عمارتی در محلۀ زیرکوچه منتقل شد.
پس از قدرت یافتن رضا خان سردارسپه (رضا شاه بعدی) رشت از نخستین شهرهایی بود که از سال 1302 تغییرات اساسی و عمران و آبادی در آن صورت گرفت و صاحب خیابان¬های عریض و طویل و دارای پیاده¬رو و نیز عمارت¬های و مهمان¬خانه¬های مدرن، مغازه¬های فروش البسه و امتعه اروپایی، اطفائیه (آتش-نشانی)، سیستم نظافت شهر، کارخانه تولید برق، سینما و نظایر آن شد.
در دوران سلطنت پهلوی اوّل (1304- 1320ش) تعداد مدارس در همه کشور افزایش یافت و در پایتخت و در مراکز برخی استان¬ها فضای¬های وسیع و عمارات باشکوه برای مدارس متوسّطه یا همان دبیرستان¬ها ساخته شد. از جمله در سال 1313 زمینی وسیع در صحرای ناصریۀ رشت به ساخت عمارت جدید برای مدرسۀ متوسّطۀ نمرۀ یک اختصاص داده شد. ساخت این مدرسه در سال 1314 به اتمام رسید و در ابتدای سال تحصیلی در مهر ماه همین سال با نام «دبیرستان شاهپور» توسّط علی¬اصغر حکمت وزیر دانشمند معارف افتتاح شد.
عمارت مُعظم و باشکوه این دبیرستان به شکل حرف T انگلیسی با نمای زیبای سیمان¬بُری شده، ساخته شده بود و دارای کلاس¬های متعدّد بزرگ و نورگیر، دفاتر اداری، آزمایشگاه، کتابخانه، آمفی تئاتر و راهروهای وسیع بود. سازندۀ این عمارت مهندس شولتس آلمانی بود که در سال 1314 اقدام به ساخت آن نمود. برای این مدرسه زمین¬های متعدّد بازی و فضای سبز تدارک دیده شده بود. از این تاریخ پدران و مادران گیلانی، به امید آیندۀ بهتر، فرزندان خود را حتّی از شهرهای دیگر به به این مدرسه می¬فرستادند. این دبیرستان نمونه تمام عیّار فضای مطلوب برای آموزش و پرورش جوانان بود و قاعدتاً پس از این تاریخ باید الگوی ساخت مدرسه در گیلان می¬شد. در حالی که پس از صد سال نه تنها مشابه آن ساخته نشد، بلکه با احداث ساختمان اداره کلّ آموزش و پرورش گیلان، افزودن ساختمان¬های جدید نامتجانس برای افزایش کلاس¬ها و ساخت مسجد به تدریج زمین آن کوچکتر و کوچکتر شد. این دبیرستان پس از انقلاب اسلامی سال 1357 مدّتی دبیرستان آزادگان و سپس دبیرستان شهید بهشتی نام گرفت.
اهمّیت این دبیرستان تنها به خاطر ساختمان مجلّل و فضای آموزشی وسیع آن نبود. در طول تاریخ صدسالۀ آن مدیرانی لایق و دبیرانی دانشمند دست اندر کار آموزش و پرورش در این مدرسه بودند. بزرگانی که نه تنها به ارتقای سطح علمی و دانش عمومی دانش¬آموزان می¬پرداختند، بلکه به کشف استعدادها و نیز ارتقای سطح فرهنگی و اخلاقی آنان هم توجّه داشتند. نامدارانی چون دکتر محمود بهزاد، مرحوم محمّد تائب، دکتر میر احمد طباطبایی، دکتر پرویز ناتل خانلری، دکتر عبدالعلی طاعتی، دکتر محمّدباقر محقّق و بسیاری دیگر تدریس در این دبیرستان را در کارنامۀ خود دارند.
بدیهی است که حاصل چنین فضای آموزشی وسیع و ایده¬آل،کادر اداری مجرّب و کاردان و نیز مربّیان توانا و شریف، دانش¬آموختگانی مفید و فرهیخته بوده است. منظور این نیست که همۀ دانش¬آموختگان آن دارای تحصیلات عالیه شدند یا به مقام منصب دولتی و جایگاه اجتماعی رسیدند؛ این دبیرستان همانند همه دبیرستان¬ها، مهربانانه جوانانی از همه طبقات اجتماعی را با بهره هوشی متفاوت و استعدادهای متنوّع و خلقیّات مختلف در دل خود جای داد. ولی در طول یک قرن فعّالیت، اکثریّت قریب به اتّفاق دانش-آموختگان آن در هر صنفی وارد شدند، شهروندان محترم و شایسته و مفید به حال اجتماع بوده¬اند. آنان حتّی در تحوّلات سیاسی کشور چون وقایع پس از شهریور 1320، نهضت ملّی شدن صنعت نفت و انقلاب اسلامی سال 1357 و جنگ هشت سالۀ عراق و ایران حضور فعّال و نقش مؤثّر داشتند.
مربّیان و دبیران شریف و زحمتکش این مدرسه، استعدادهای فرزندان معنوی خود را بیدار ¬می¬کردند و صفات انسانی و خصلت¬های مثبت آنان را زنده نگه می¬¬داشتند و انسان¬هایی عموماً مسئول به جامعه تحویل می¬دادند. آنان به فعّالیت¬های اجتماعی از جمله تشکیل انجمن¬های علمی، اردوهای علمی و تفریحی و مسابقات علمی و کتاب¬خوانی بها می¬دادند و به انجام این امور اهتمام داشتند. کتابخانۀ دبیرستان شاهپور یکی از قدیمی¬ترین و بزرگترین کتابخانه¬های مدارس کشور بوده و هست. برخی انجمن¬هایی که با عضویت دبیران و دانش¬آموزان در نیم قرن نخست فعّالیت این دبیرستان شکل گرفت، عبارت بودند از: انجمن سخنرانی، انجمن نکویی (خیریه)، انجمن پیشاهنگی، انجمن نمایش و موسیقی، انجمن سالنامه و تألیفات، انجمن تحقیقات طبیعی و انجمن ورزش.
مربّیان و دبیران این دبیرستان عموماً به نظم و انضباط و ادب دانش¬آموزان و وحدت و دوستی و برادری بین آنان بیش از هر چیز دیگر بها می¬دادند. به همین خاطر است که هنوز محبّت و مودّت بین دانش آموختگان این دبیرستان وجود دارد و همگی خود را از اعضای یک خانواده می¬دانند. از ویژگی¬های دیگر کادر اداری و دبیران این دبیرستان سر و وضع مرتّب آنان و کت و شلوارهای خوش¬دوخت و اتوکشیده¬شان بود که از نظم و ترتیب آنان حکایت داشت و اهمّیتی که به شغل خود می¬دادند. حتّی پس از انقلاب اسلامی سال 1357 که این مدرسه دبیرستان آزادگان و در سال 1360 که دبیرستان شهید دکتر بهشتی نام گرفته بود و بسیاری از مردم به دلایلی کمتر به ظاهر خود می¬رسیدند، اغلب دبیران این مدرسه خوش¬پوش و مرتّب بودند و حتّی برخی به خوش¬پوشی زبانزد بودند.
شاید در بین دبیران این دبیرستان در این صد سال، معدودی هم حائز این ویژگی¬های مثبت نبودند یا در بعضی سال¬ها مدرسه دچار افول سطح تحصیلی می¬شد؛ ولی برآیند عملکرد این دبیران و موفّقیّت¬های دانش¬آموختگان این مدرسه، گواهی صادق و شاهدی عادل برای کارنامه درخشان آن است و اینکه امروزه به عنوان یکی از مدارس ماندگار کشور شناخته می¬شود، بی¬سببی نیست.